Rivoyat – bu voqea va hodisalarni, inson faoliyatini ba’zan uydirmalar vositasida, ba’zan esa real tasvirlovchi og’zaki hikoyadir.

Bugun sizlarga Xayrlikun tomonidan qandaydir hikmatga ega, ibratli 6 ta rivoyatni taqdim qilmoqchi. Albatta bunday rivoyatlarni o’qib turish, va ulardan qandaydir o’ziga inson hikmat chiqara olishi insonning hayot faoliyati uchun juda foydali deb o’ylayman!

1. TIL VA YURAKLuqmoni hakim zanji qul edi. Bir yaxshi odam uni xizmatkorlikka sotib oldi. Luqmon bir qancha vaqt xojasiga xizmat qilib yurdi. Xojasi bir kuni uning oqilligini sinab ko’rish uchun qo’y so’yib, eng yoqimli joyni olib kel, — dedi.
   Luqmoni hakim qo’yni so’yib, uning yuragini va tilini kesib keldi.
   Bir necha kundan so’ng xoja quliga yana bir qo’yni so’yib, eng yoqimsiz joyni olib kel, deb buyurdi.
   Luqmoni hakim qo’yni so’yib, yana uning yuragi va tilini olib keldi. Xojasi hayron bo’lib:
   — Bu ishingni qanday tushunish kerak? — deb so’radi.
   Luqmoni hakim javob berdi:
   — Dunyoda eng shirin narsa — pokiza yurak va shirin so’z tildir.
   Dunyoda eng yoqimsiz narsa — bemehr, tosh yurak va ig’vogar tildir.

   Muhammad Ibn Sulaymonning “Qissatu-l-ulamo” asaridan.

    

2. QANCHALIK PAST BO’LSA, SHUNChALIK BALAND…Qadim zamonda podshoh saroyida o’tirar ekan, tashqaridan bir ovoz keldi:
   – Shirin olmalar booor!
   U derazadan qarasa, bir qariya olma sotyapti. Atrofini mijozlar o’rab olgan. Shohning olma yegisi kelib, bosh vazirini chaqiribdi:
   – Mana senga besh tilla, bor, olma olib kel.
   Bosh vazir vazirni chaqiribdi:
   – Mana senga to’rt tilla, olma olib kel.
   Vazir saroy mas’ulini chaqiribdi.
   – Mana senga uch tilla, olma olib kel.
   Saroy mas’uli qorovullar boshlig’ini chaqiribdi:
   – Mana senga ikki tilla, olma olib kel.
   Qorovullar boshlig’i navbatchi askarni chaqiribdi:
   – Mana senga bir tilla, olma olib kel
   Navbatchi esa ko’chaga chiqibdi, sotuvchi qariyaning yoqasidan olibdi:
   – Hoy sen, nega baqirasan? Bu yer bozormi yoki saroymi? Olmalaringni musodara qilaman!
3. FOYDALI TIJORATBog’dodlik savdogar bir kuni bozorda Bahlulni uchratib qoldi.

   — Janob Bahlul, qanday mol sotib olsam, katta foyda ko’raman? — so’radi u.

   — Temir va paxta sotib ol, — javob berdi Bahlul.

   Savdogar uning aytganini qilib, juda katta foyda qildi.

   Savdogar ikkinchi marta Bahlulni ko’rganida so’radi:

   — Ey devona Bahlul, katta foyda qilish uchun qanaqa mol sotib olay?

   — Piyoz va qovun sotib ol, — javob berdi Bahlul.

   Savdogar yana Bahlulning aytganini qilib, piyoz va qovun sotib oldi, ammo o’sha yili havo issiq kelib, qovun va piyoz sasib ketdi, savdogar ularni daryoga oqizib yuborishga majbur bo’ldi. Natijada katta zarar ko’rdi.

   Savdogar tezda Bahlulni qidirib topdi:

   — Bergan maslahatingdan o’rgildim, nuqul zarar ko’rib, qarzga botdim-ku?! — dedi kuyunib u.

   — Birinchi marta menga janob deb murojaat qilding, oliyjanoblik bilan javob berdim, ammo keyingi daf’a meni devona deding, men ham devonalarcha javob qildim, — dedi Bahlul.

4. DZEN USTOZIDzen ustozi o’z o’quvchisini kamondan o’q uzishga o’rgatayotgan edi. O’quvchi kamonni va ikkita o’qni olib, mashq bajarishga shaylandi. Biroq, Ustoz uning oldiga borib, undan o’qning birini olib qo’ydi va uloqtirib yubordi.
   — Nima uchun ikkinchi o’qimni olib qo’ydingiz? — so’radi o’quvchi.
   — Men sendan ikkinchi o’qingni emas, birinchi o’qingni olib qo’ydim, chunki birinchi o’qing baribir nishonga tegmas edi.
   — Ammo nima uchun? — hayrat bilan so’radi o’quvchi.
   — Chunki o’q uzayotib, sen zaxirada yana bitta urinish borligini anglab turgan bo’lar eding, mana shu xotirjamlik, insonning eng katta dushmanidir, — dedi Ustoz.

   Yapon rivoyati.

   5. BIR TILAK BILAN JANNAT ESHIGI

   Shunday rivoyat bor. Muso kunlardan bir kun yo’lda oyoq-qo’li yo’q, majruh bir odamni ko’rib qolibdi. O’sha odam undan o’zining taqdiriga jannat yoki do’zax yozilganini bilib berishni iltimos qilibdi.

   Payg’ambar bu haqida Xudodan so’ragan ekan, osmondan: «U odamning oxirgi joyi do’zaxdir. Chunki umr bo’yi uni yemak-ichmakka muhtoj qilmadim, ammo u biron marta “Xudoga shukr” demadi» degan javob kelibdi.

   Muso payg’ambar haligi odamga bor gapni aytibdi. Shunda u odam: “Bo’lmasa Xudoga ayt, men o’lganimda, tanamni shunaqa katta qilib yuborsin-ki, boshqa hech kimga do’zaxdan joy qolmasin”, debdi, xafa bo’lib. Keyin ma’lum bo’lishicha, o’sha sho’rlik odamlarga sog’ingan birgina shu ezgu tilagi uchun, jannatga loyiq ko’rilgan ekan…

   © Tohir Malik

   6. HIND RIVOYATI

   Bir kuni Buddaning yoniga bir yigit kelib «Muhabbat bor narsami?», deb so’radi. «Ha, bor!», deb javob berdi Budda. Yana bir yigit kelib shu savolni so’ragan edi, u «Bo’lishi mumkin» deb aytdi. Yoniga kelgan uchinchi yigitga esa, «Yo’q, muhabbat yo’q narsa» degan javobni berdi.
   Bu holni kuzatib, ajablanib turgan shogirdlari Buddadan bir savolga nima uchun uch xil javob berganini so’radilar.
   ⸺ Chunki bu bitta savolni uch xildagi odam so’radi, ⸺ dedi Budda jilmayib. ⸺ Holbuki, muhabbat bor. Lekin unga kimdir ishonch bilan, kimdir gumon bilan, yana kimdir inkor bilan erishadi.

   © Hind rivoyati.

    

   ​Agar rivoyatlar yoqgan bo’lsa va qandaydir foydasi tekkan bo’lsa biz xursand bo’lamiz albatta. O’z fikringizni kommetda qoldiring va boshqalar bilan ham ulashing bu maqolani. Rahmat!